Najpopularniejsze ćwiczenia lektorskie?

Poprawna dykcja ma ogromne znaczenie nie tylko w pracy lektora czy aktora, ale również m.in. nauczyciela, opiekuna klienta, managera czy polityka. Osoby, które mówią wyraźnie i w odpowiednim tempie są odbierane bardziej pozytywnie, wydają się pewne siebie oraz łatwo nawiązują nowe kontakty zarówno na gruncie zawodowym, jak i prywatnym. Warto więc regularnie wykonywać ćwiczenia dykcyjne, zwłaszcza że efektywny trening można przeprowadzić także w domu.

Ćwiczenia na dykcję trzeba rozpocząć od rozgrzewki, która powinna koncentrować się na treningu oddechowym oraz rozluźniającym narządy mowy. Należy pamiętać, że od prawidłowo przeprowadzonej rozgrzewki zależy skuteczność właściwego treningu.

Rozgrzewka, część I – ćwiczenia oddechowe

Podczas rozgrzewki trzeba uwzględnić pracę nad oddechem, ponieważ odgrywa on niezwykle ważną rolę w procesie wydawania dźwięków. W zawodach wymagających umiejętnego operowania głosem niezbędne jest oddychanie przeponą – technika ta umożliwia uzyskanie największej siły głosu i jednocześnie pozwala skutecznie kontrolować zużycie powietrza podczas mówienia. Chociaż takie oddychanie jest zdrowe, to jednak wymaga nauki i świadomego stosowania specjalnych technik.

Naturalnie w trakcie oddychania angażujemy mięśnie klatki piersiowej oraz brzucha, jednak w ten sposób nie można wykorzystać pełnej objętości płuc. Prawidłowa emisja głosu wymaga przyswojenia umiejętności tzw. podparcia oddechowego, polegającego na kontrolowanym przedłużaniu wydechu, możliwego do osiągnięcia wyłącznie poprzez poprawne operowanie przeponą.

W ramach rozgrzewki należy wykonać szereg ćwiczeń oddechowych, które mają na celu zarówno zwiększenie świadomości własnego oddechu, jak i konsekwentne podnoszenie jego jakości.

Przykłady ćwiczeń:

połóż się na płaskiej powierzchni, a następnie umieść jedną dłoń na brzuchu, drugą na pępku. Wsłuchaj się w swój oddech i postaraj się go świadomie zmienić w taki sposób, aby w jego trakcie ruchy klatki piersiowej były całkowicie niewyczuwalne. Z każdym wdechem powinna się unosić jedynie dłoń na brzuchu (zamiast dłoni możesz także położyć w okolicy pępka). Postaraj się rozluźnić mięśnie i powoli wydłużać wydech. Bardziej zaawansowani powinni wykonywać ćwiczenie na stojąco, przed lustrem, obserwując ruch swoich ramion. Podczas prawidłowego oddychania przeponowego barki muszą pozostać nieruchome;

wybierz dowolne, krótkie, proste zdanie (np. „Dzisiaj pójdę na zakupy”). Powtórz je kilka razy w naturalnym tempie, a następnie stopniowo wydłużaj swoją wypowiedź – powiedz to samo zdanie np. w ciągu 5, 10 i 15 sekund. Twoim celem powinno być maksymalnie wydłużenie wypowiedzi. Podobne ćwiczenie możesz wykonać również w trakcie spaceru. Policz, ile kroków wykonujesz w trakcie wdechu i wydechu, a następnie postaraj się, by kroków na wydechu było dwa razy więcej niż na wdechu.

Rozgrzewka, część II – ćwiczenia narządów mowyRozgrzewka, część II – ćwiczenia narządów mowy

Kolejnym etapem treningu mającego na celu poprawę dykcji jest rozluźnienie oraz rozgrzanie narządów mowy. Ćwiczenia powinny obejmować gardło, język, wargi i szczękę. Propozycje ćwiczeń:

trening szczęki: 1) łagodnie poruszaj żuchwą w prawo i lewo (wyobraź sobie np. ruch żucia gumy czy mycia zębów); 2) lekko otwórz usta, po czym wykonaj delikatny, krótki masaż stawów skroniowo-żuchwowych; 3) wypowiadaj po kolei wszystkie samogłoski oraz pozwól, by żuchwa spokojnie opadała podczas ich wymawiania;

trening języka: 1) kilka razy obliż górną i dolną wargę; 2) postaraj się dotknąć językiem nosa oraz brody; 3) wykonaj szerokie ruchy językiem w obrębie jamy ustnej (np. ruch zamiatający za zębami); 4) przyłóż jak największą powierzchnię języka do podniebienia i przesuwaj go powoli w stronę gardła; 5) ułóż język najpierw w kształt rurki, potem koszyka;

trening warg: 1) postaraj się przytrzymać ołówek między górną wargą a nosem (zaokrąglij górną wargę, nie przytrzymuj ołówka ręką); 2) stań przed lustrem, po czym wykonaj kilka śmiesznych min (np. ułóż wargi w kształt litery „u”, mocno rozciągnij usta podczas wymagania samogłosek „i” oraz „o”, zasłoń zęby górne wargą dolną i na odwrót); 3) kilkakrotnie nabieraj maksymalnie dużo powietrza w usta;

trening gardła: 1) udawaj, że ziewasz (otwieraj usta jak najszerzej); 2) wydawaj dźwięki podobne do chrapania, mruczenia kota, ryku lwa i brzęczenia owadów.

Trening właściwy – ćwiczenia dykcji

Właściwe ćwiczenia na dykcję rozpoczynane po rozgrzewce powinny koncentrować się przede wszystkim na pracy z tekstem. Odpowiednia artykulacja jest niezwykle ważna w pracy lektora, dlatego warto regularnie wykonywać przynajmniej kilkuminutowe treningi. Ich podstawą powinny być zwłaszcza ćwiczenia logopedyczne, które pomagają nie tylko polepszyć sposób wymowy, ale też poprawić jej tempo. Warto spróbować wykonywać ćwiczenia przed lustrem, dzięki czemu można dodatkowo popracować nad mową ciała.

Obowiązkową i jednocześnie najważniejszą częścią ćwiczeń na dykcję są różnego rodzaju łamańce językowe. Zdania należy wypowiadać w różnym tempie, powtarzając je kilkukrotnie raz za razem. Najbardziej znane frazy to np.:

w Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie i Szczebrzeszyn z tego słynie;

stół z powyłamywanymi nogami;

to cóż, że ze Szwecji;

podczas suszy szosa sucha;

czarna krowa w kropki bordo żuła trawę kręcąc mordą;

szedł Sasza suchą szosą;

rozrewolwerowany rewolwer rozrewolwerował się;

pchła pchłę pchała, pchła płakała;

nie pieprz, Pietrze, wieprza pieprzem, bo przepieprzysz wieprza pieprzem;

pocztmistrz z Tczewa/sztukmistrz z Tczewa;

król Karol kupił królowej Karolinie korale koloru koralowego;

tata czyta cytaty Tacyta.

Jedna z najbardziej popularnych technik mających na celu naukę prawidłowej dykcji polega na wykorzystaniu korka do wina lub łyżeczki. Korek bądź łyżeczkę trzeba umieścić między zębami, a następnie należy podjąć próbę przeczytania dowolnego tekstu na głos. Ważne, aby starać się wypowiadać słowa bardzo wyraźnie – początkowo może się to wydawać trudne, ale nie warto się zniechęcać. Regularne treningi szybko przyniosą zadowalające efekty.